Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αρχαίου και του ορθόδοξου χριστιανικού πνευματικού βιώματος είναι οι παράξενες εμπειρίες που ονομάζονται «πλάνες» και απορρίπτονται ως δαιμονικές...
Δεν αναφέρομαι σε εφιαλτικές εμπειρίες, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν προϊόντα φόβου, αλλά σε φωτεινά βιώματα, εντελώς όμοια με τα θεϊκά, που όμως απορρίπτονται ως απομιμήσεις.
Η ύπαρξη τέτοιων εμπειριών ώθησε τους χριστιανούς, ήδη από τα χρόνια της Καινής Διαθήκης (βλ. π.χ. Β΄ προς Κορινθίους 11, 14, Α΄ Ιωάννου, 4, 1-6), στην ανάπτυξη της λεγόμενης «διάκρισης των πνευμάτων», (εδω), δηλαδή της δοκιμασίας που θα τους επέτρεπε να αποφεύγουν τις παγίδες αυτού του είδους.
Ένα πρώτο κριτήριο, που μπορεί να βρει κάποιος στα κείμενα των ορθόδοξων ασκητών (π.χ. σε πολλά έργα αγίων που περιλαμβάνονται στη μεγάλη συλλογή Φιλοκαλία καθώς και στη διδασκαλία του σύγχρονου αγίου Σιλουανού του Αθωνίτη), είναι ότι το γνήσιο θεϊκό βίωμα προκαλεί στον άνθρωπο γαλήνη και αγάπη προς τους εχθρούς, ενώ το ψευδοβίωμα προκαλεί αποστροφή ή ταραχή, έστω κι αν συνοδεύεται με κάποιο αίσθημα ενθουσιασμού ή «χαράς»...
Αυτό το κριτήριο όμως δεν είναι απόλυτα ασφαλές, γιατί ένας αρχάριος μπορεί να νομίζει ότι αισθάνεται γαλήνη ακόμη και σε κατάσταση πλάνης, γι’ αυτό όλοι οι δάσκαλοι της ορθόδοξης πνευματικότητας συνιστούν επίμονα να μην επιθυμούμε ούτε να επιδιώκουμε...
αλλά αντιθέτως να αποφεύγουμε τις «υπερφυσικές» εμπειρίες (και να τις αγνοούμε νηφάλια, αν εμφανιστούν), δίνοντας έμφαση μόνο στην προσπάθειά μας για την κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη και την εγκατάσταση σ’ αυτήν της παγκόσμιας εν Χριστώ αγάπης...
Η ύπαρξη των «πλανών»
α) δεν είναι κάτι πανθρησκειακό, ούτε καν παγχριστιανικό, αλλά χαρακτηρίζει τον αρχαίο και τον ορθόδοξο χριστιανισμό. β) φανερώνει ότι τα πνευματικά βιώματα διαφοροποιούνται ως προς τα χαρακτηριστικά τους, πράγμα που έχουν μελετήσει οι αληθινοί χριστιανοί διδάσκαλοι.
γ) δε συμβάλλει στην ψυχική μας ισορροπία (αντίθετα, την υπονομεύει) κι έτσι, τουλάχιστον κατ’ αρχάς, αναιρεί την υπόθεση ότι «η φύση» μάς προίκισε με το πνευματικό βίωμα. δ) συνιστά ένα ισχυρό αντικίνητρο για τους χριστιανούς, μια άμυνα απέναντι στα πνευματικά βιώματα, τα οποία όμως, εφόσον επιμένουν, και πάλι εμφανίζονται ως ανεξάρτητα από κάθε «φυσική» ερμηνεία τους.
«Μην παρασύρεστε τόσο γρήγορα από αυτό που βλέπετε, αλλά να έχετε βαρύτητα και, δοκιμάζοντας τα πάντα με προσοχή, δεχτείτε το καλό και απορρίψτε το κακό. Πάντα πρέπει να δοκιμάζετε και να εξετάζετε και μονάχα μετά να πιστεύετε» ~ Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, 14ος αι.«Ένα μόνο κατάλαβα, ότι δεν πρέπει ποτέ ο άνθρωπος να ορμά προς τα οράματα, προς τη θεωρία [=θέα του Θεού], προς τις υψηλές κατακτήσεις. Όλα αυτά είναι ο δρόμος της πλάνης… Μην επιθυμείτε οράματα, ακόμα και την ώρα των οραμάτων». ~ Γερ. Σωφρόνιος του Έσσεξ.
«Οι άγιοι διδάσκαλοι του χριστιανικού αγώνα ζητούν από τους ευσεβείς αγωνιστές να μην εμπιστεύονται κανενός είδους εικόνα ή οπτασία που θα εμφανιστεί ξαφνικά μπροστά τους, ούτε ν’ αρχίζουν κουβέντα μαζί της ούτε να της δίνουν καμιά προσοχή...
Επίσης τους ζητούν να προφυλάσσουν τον εαυτό τους κατά τη διάρκεια αυτών των εμφανίσεων κάνοντας το σημείο του σταυρού, να κλείνουν τα μάτια τους και, με ακλόνητη επίγνωση της αναξιότητας και της ακαταλληλότητάς τους να βλέπουν άγια πνεύματα, να ικετεύουν το Θεό ζητώντας Του να τους προστατεύει απ’ όλες τις παγίδες και τις πλάνες που με πανουργία επινοούν εναντίον των ανθρώπων τα μοχθηρά πνεύματα…». Άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ, (παραπομπή από το π. Σεραφείμ Ρόουζ, «Η ψυχή μετά το θάνατο…»).
Εκτός αυτού, πάμπολλες αναφορές υπάρχουν στο «Γεροντικό» και στα άλλα ασκητικά συγγράμματα όλων των εποχών, αλλά και στους λόγους γ΄, ζ΄ κ.ά. της «Κλίμακας» του αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη (6ος αι.)
Πολλοί άνθρωποι βαθιά πλανεμένοι ξαναγύρισαν στην Ορθοδοξία και, στη συνέχεια, ανέλυσαν τη διαφορά πλάνης και αυθεντικού θεϊκού βιώματος.
Ένας από αυτούς είναι ο άγιος Γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ.
Ένα εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο του θέματος που μας ενδιαφέρει είναι η κατάσταση, που οι χριστιανοί διδάσκαλοι ονομάζουν «θεοεγκατάλειψη». Μετά από ένα δείγμα ή μερικά δείγματα της χάριτος του Θεού στη ζωή μας, ο Θεός αποσύρεται...
Ο χριστιανός Τον αποζητά και προσπαθεί να Τον φέρει πίσω, ώστε να νιώσει ξανά την ευφορία της παρουσίας Του. Προσεύχεται, αγρυπνά, νηστεύει, θρηνεί, όμως ο Θεός φαίνεται να κωφεύει. Ό,τι κι αν κάνει ο άνθρωπος, ακόμη κι αν αγωνίζεται χρόνια, αισθάνεται πνευματικά ξηρός. Και ξαφνικά ο Θεός, όταν θέλει, επανέρχεται και ίσως δεν ξαναφεύγει ποτέ (βλ. π.χ. π. Σωφρονίου του Έσσεξ «Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης» και «Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί»).
Η θεοεγκατάλειψη είναι μία «απόδειξη» ότι το ορθόδοξο πνευματικό βίωμα δεν είναι προϊόν μηχανισμού.
Καθώς και ότι ο χριστιανισμός δεν χρησιμοποιεί τεχνικές αντίστοιχες με τον ανατολικό διαλογισμό, γιατί τότε η σωστή εφαρμογή της «μεθόδου» θα οδηγούσε αναπόφευκτα στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Αντίθετα, εδώ καμία μέθοδος δεν είναι αποτελεσματική – όλα δείχνουν ότι δεν πρόκειται για ενεργοποίηση μηχανισμών, αλλά για ελεύθερη επικοινωνία προσώπων.
Το οφθαλμοφανέστερο από τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν, είναι ότι το ορθόδοξο πνευματικό βίωμα, μετά από ένα στάδιο πνευματικής προόδου, συνοδεύεται από τα «χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος», που εξαιτίας τους ένας άνθρωπος γίνεται διορατικός, προορατικός, ιαματικός κ.τ.λ. – ένα τμήμα της ευρύτερης πραγματικότητας, που ο μέσος άνθρωπος ονομάζει γενικώς «θαύματα»...
Μα υπάρχουν θαύματα;
Πολλοί άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι δεν υπάρχουν θαύματα, αφού δεν έζησαν ή δεν αντιλήφθηκαν κανένα απ’ αυτά, ούτε και γνωρίζουν κανένα θαύμα «επιστημονικά επιβεβαιωμένο».
Το ότι δεν υπάρχουν θαύματα επιστημονικά επιβεβαιωμένα είναι θεολογικά εύλογο (ο Θεός δεν θέλει να «εξαναγκαστούμε» να Τον πιστέψουμε επηρεασμένοι από μια «επίδειξη» της παρουσίας Του), είναι όμως κάπως σχετικό. Υπάρχουν θαύματα πολύ καλά μαρτυρημένα, όπως η αποτροπή της καταστροφής (εδω)του Ορχομενού Βοιωτίας από τους ναζί το 1943, με παρέμβαση της Παναγίας...
Την εικόνα με τη σχετική παράσταση φιλοτέχνησε με έξοδά του ο ίδιος ο Γερμανός διοικητής Χόφμαν (εορτάζεται στις 10 Σεπτεμβρίου).
Όσο ζούσε ό Χόφμαν, παρευρισκόταν κι αυτός σχεδόν κάθε χρόνο...
Η εικόνα αυτή της Παναγίας βρίσκεται στον Ορχομενό και παριστάνει την αποτροπή της καταστροφής του από τους ναζί το 1943.
Υπάρχουν όμως και θαύματα πιο τεκμηριωμένα, όπως η μετατροπή του άρτου και του οίνου της θείας Ευχαριστίας σε σάρκα και αίμα στο Λαντσιάνο της Ιταλίας τον 8ο αι. μ.Χ., που εξετάστηκε επιστημονικά στην εποχή μας πολλές φορές –βλ. σχετικά εδώ.
Κάθε γεγονός που φαίνεται θαύμα δεν είναι όντως θαύμα, όμως είναι καταγεγραμμένες χιλιάδες μαρτυρίες για τα αγιοπνευματικά χαρίσματα σύγχρονων αγίων :
Όπως ο Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης (1906-1991), ο Παΐσιος ο Αγιορείτης (1924-1994), ο Γεώργιος Καρσλίδης της Δράμας (1901-1959), ο Ευμένιος του Ρεθύμνου (1912-2005) κ.π.ά. ή, για να αναφερθώ σε κάπως παλαιότερους, ο άγιος Αγαπητός ο Ιαματικός (11ος αι.), ο άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ (1754-1833), ο άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης (1829-1908)...
ο άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης (1840-1924), ο άγιος Νεκτάριος της Όπτινα (1853-1928), ο άγιος Σεραφείμ της Βίριτσα (1866-1949), η αγία Ματρώνα της Μόσχας (1882-1952), ο άγιος Ιωάννης Μαξίμοβιτς (1896-1966) κ.π.ά.
Οι άνθρωποι αυτοί, εκτός π.χ. από κάμψεις χώρου και χρόνου που τους συνέβαιναν (σαν να ζούσαν σε κβαντικό σύμπαν), δεν «αισθάνονταν» απλώς ενωμένοι με όλα τα όντα (πράγμα που μπορεί να θεωρηθεί συνέπεια της εγκεφαλικής λειτουργίας), αλλά ένιωθαν, σύμφωνα με δημοσιευμένες μαρτυρίες, τη χαρά και τον πόνο των άλλων ως δικά τους...
Ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών Γεώργιος Παπαζάχος είχε καταθέσει ότι ο γέροντας Πορφύριος κινδύνεψε να πεθάνει, νιώθοντας τον πόνο των ανθρώπων, που σκοτώνονταν στις οδομαχίες κατά την πτώση του Τσαουσέσκου στη Ρουμανία...
Ο γέροντας Γεννάδιος (1983), που ασκήτευε στα νότια του νομού Ρεθύμνης, «άκουγε» από το κελί του τις μάχες στο Λίβανο και την Περσία, ενώ μια φορά μεταφέρθηκε αιφνιδίως σε μια μάχη στο Λίβανο (σημειωτέον ότι «γέροντας» λέγεται ο ορθόδοξος πνευματικός διδάσκαλος, άσχετα από την ηλικία του –αν και συνήθως είναι και ηλικιωμένος).
Ο γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ, το 1932, έγραφε στο Δαβίδ Μπάλφουρ (έναν Άγγλο με πολυτάραχη ζωή και πολυκύμαντη σχέση με την ορθοδοξία) λεπτομέρειες για την πνευματική του κατάσταση –του Μπάλφουρ– τις οποίες βίωνε κατά την ώρα της προσευχής του. Ο ίδιος έγραφε ότι «κατά την υπέρ του κόσμου προσευχήν» η ψυχή «ταχέως αντιλαμβάνεται ότι βαρύ νέφος αντιπαθείας, ως και πρότερον, κρέμαται επάνω της γης», από τη συσσώρευση της κακίας των ανθρώπων που «αγαπούν περισσότερο το σκότος του μίσους από το φως της αγάπης του Θεού» (Περί προσευχής, σελ. 93-94).
Προσθέτει όμως ότι, αν δεν υπήρχαν άνθρωποι που προσεύχονται με ένταση υπέρ του κόσμου, η «εξουσία του σκότους» θα ισχυροποιούσε την κυριαρχία της σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι σήμερα.
Η απλή άρνηση της αξιοπιστίας των χιλιάδων μαρτυριών για τα ξεχωριστά χαρίσματα αυτών των μεγάλων ορθόδοξων διδασκάλων, χωρίς έστω μια στοιχειώδη διερεύνηση, είναι επιστημονικά άτοπη.
Ομοίως και η υπόθεση ότι, εφόσον ερευνήθηκαν και διαψεύστηκαν περιπτώσεις μάγων, μάντεων, θαυματοποιών, θεραπευτών κ.λ.π., μπορούμε να επεκτείνουμε τα συμπεράσματά μας και στους αγίους της ορθοδοξίας.
Μπορεί η αλήθεια να απουσιάζει από κάπου, αλλά να εμφιλοχωρεί κάπου αλλού. Οι κομπογιαννίτες δεν εξουδετερώνουν αυτονόητα την αξιοπιστία της ιατρικής (ούτε καν συλλήβδην της εμπειρικής ιατρικής)...
Θα κλείσω παραπέμποντας σε μια ανθρωπολογική μελέτη από το χώρο της ορθόδοξης πνευματικότητας, γραμμένη από έναν άνθρωπο που δεν έχει ακαδημαϊκές περγαμηνές, αλλά ήταν μέλος της κοινωνίας την οποία περιγράφει.
Πρόκειται για το βιβλίο του Aγίου γέροντα Παΐσιου του Αγιορείτη «Αγιορείται Πατέρες και αγιορείτικα», έκδ. ιερού ησυχαστηρίου Σουρωτής Θεσσαλονίκης, 1993.
Στη μελέτη αυτή ο π. Παΐσιος καταγράφει απλά και φυσικά διάφορες περιπτώσεις χαρισματούχων μοναχών και ασκητών του Αγίου Όρους, τους περισσότερους από τους οποίους γνώρισε προσωπικά.
Είναι μια άμεση μαρτυρία, ανάλογη με τη μαρτυρία κάθε ανθρώπου που έζησε για δεκαετίες ανάμεσα στα μέλη μιας τοπικής κοινωνίας...
Παραπέμπω ταπεινά σε αυτήν κάθε ειλικρινή ερευνητή της ορθόδοξης πνευματικότητας, και περιμένω την αξιοποίησή της από τον επόμενο σοβαρό ερευνητή.
Θαύματα και πλάνες ~ ''O Θεός που κρύβεται.''
(Συγγραφή κειμένου: O νεκρός για τον κόσμο.)
https://pneumatoskoinwnia.blogspot.com/