~ Λίγο καιρό, ἀγαπητοί μου, μετὰ τὴν εἴσοδο στὸ νέο πολιτικὸ ἔτος κι ἀφοῦ ἀφήσαμε ἤδη πίσω μας ὅλες τὶς πανηγυρικὲς ἑορτὲς τοῦ Δωδεκαημέρου, ἑτοιμαζόμαστε πλέον γιὰ τὸ κατανυκτικὸ Τριῴδιο.
Τί εἶνε αὐτὸ τὸ Τριῴδιο; Στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ καὶ γλῶσσα Τριῴδιο λέγεται καὶ ἡ χρονικὴ περίοδος τοῦ ἔτους ποὺ ἀρχίζει σὲ λίγο, καὶ τὸ λειτουργικὸ βιβλίο ποὺ θὰ χρησιμοποιοῦν στὸ ἀναλόγιο οἱ ψάλτες κατ᾽ αὐτήν, ἀπὸ τώρα μέχρι τὸ Πάσχα.
Πολλοὶ βέβαια, ἀκούγοντας ὅτι «ἀνοίγει τὸ Τριῴδιο», σκέπτονται ἄλλα πράγματα· ὁ νοῦς τους πηγαίνει σὲ διασκεδάσεις, μεταμφιέσεις, φαγοπότια, κραιπάλες. Τί λέει ὅμως ἡ Ἐκκλησία, ἡ ὁποία θέσπισε τὸ Τριῴδιο; γιὰ ποιό σκοπὸ ὥρισε αὐτὴ τὴν εἰδικὴ περίοδο τοῦ ἔτους; ποῦ θέλει νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ;
Τὸ Τριῴδιο μᾶς δίνει ἀφορμὴ νὰ ποῦμε μερικὰ πράγματα γενικώτερα γιὰ τὶς ἑορτές.
* * *
Πρέπει, ἀγαπητοί μου, νὰ γνωρίζουμε, ὅτι οἱ ἑορτὲς τῆς Ἐκκλησίας μας διακρίνονται σὲ ἀκίνητες καὶ κινητές. Ποιές εἶνε οἱ ἀκίνητες καὶ ποιές οἱ κινητές, καὶ γιατί λέγονται ἔτσι;
Ἀκίνητες λέγονται ὅσες ἔχουν ὅλα τὰ χρόνια μία σταθερὴ ἡμερομηνία (π.χ. τοῦ ἁγίου Χαραλάμπους εἶνε πάντοτε στὶς 10 Φεβρουαρίου, τοῦ ἁγίου Σπυρίδωνος εἶνε πάντοτε στὶς 12 Δεκεμβρίου κ.λπ.). Διαφέρει μόνο, ἀπὸ ἔτος σὲ ἔτος, ἡ ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος ποὺ ἑορτάζεται ἡ ἑορτή (πέφτει π.χ. ἄλλοτε ἡμέρα Δευτέρα, ἄλλοτε Τρίτη κ.ο.κ.). Οἱ ἀκίνητες ἑορτὲς διακρίνονται σὲ δεσποτικές, σὲ θεομητορικές, καὶ σὲ ἑορτὲς ἁγίων.
Δεσποτικὲς εἶνε ὅσες ἀναφέρονται στὰ μεγάλα γεγονότα τῆς ἐπὶ γῆς ζωῆς τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, τὰ ὁποῖα εἶνε· ὁ Εὐαγγελισμός, τὰ Χριστούγεννα, ἡ Περιτομή, ἡ Ὑπαπαντή, τὰ Θεοφάνεια, ἡ Μεταμόρφωσις, ἡ Σταύρωσις, ἡ Ἀνάστασις, ἡ Ἀνάληψις, ἡ Πεντηκοστή.
Θεομητορικὲς εἶνε ὅσες ἀναφέρονται στὰ γεγονότα τῆς ζωῆς τῆς Θεομήτορος, τὰ ὁποῖα εἶνε· ἡ Σύλληψις τῆς Θεοτόκου, ἡ Γέννησί της, τὰ Εἰσόδια στὸ ναό, ὁ Εὐαγγελισμός, καὶ ἡ Κοίμησίς της.
Ἑορτὲς ἁγίων εἶνε ἐκεῖνες ποὺ ὡρίστηκαν γιὰ νὰ τιμῶνται οἱ ἅγιοι (προφῆτες, ἀπόστολοι, εὐαγγελισταί, πατέρες, μάρτυρες, ἱερομάρτυρες, νεομάρτυρες, ὅσιοι, ὁμολογηταί, ἄγγελοι καὶ ἀρχάγγελοι). Ἡμέρα ἑορτῆς κάθε ἁγίου εἶνε ὄχι ἡ ἡμέρα ποὺ γεννήθηκε σ᾽ αὐτὸ τὸν κόσμο, ἀλλὰ ἀντιθέτως ἡ ἡμέρα ποὺ ἄφησε τὸ μάταιο τοῦτο κόσμο καὶ εἰσῆλθε στὴν ἀληθινὴ ζωή, τὴν αἰώνια ζωή.
Μὲ τὸ Τριῴδιο λοιπὸν ἀρχίζει ὁ ἰδιαίτερος κύκλος ἑορτῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους ποὺ λέγονται κινητὲς ἑορτές. Λέγονται ἔτσι, γιατὶ ἔχουν σταθερὴ μὲν τὴν ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος ποὺ ἑορτάζονται (συνήθως Κυριακή), ἀλλὰ ἡ ἡμερομηνία τους ἀπὸ ἔτος σὲ ἔτος κινεῖται καὶ συνεπῶς διαφέρει. Αὐτὸ ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν ἡμερομηνία τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα, ποὺ εἶνε τὸ κέντρο τῶν κινητῶν ἑορτῶν, καὶ τὶς μετακινεῖ ὅλες ἄλλοτε ἐνωρίτερα καὶ ἄλλοτε ἀργότερα. Γι᾽ αὐτὸ κάθε χρόνο μᾶς ἐνδιαφέρει πότε πέφτει τὸ Πάσχα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ ἀκοῦμε νὰ λένε· Ἐφέτος τὸ Πάσχα εἶνε πρώιμο, ἢ Ἐφέτος εἶνε ὄψιμο.
Ὁ κύκλος τῶν κινητῶν ἑορτῶν διαρκεῖ συνολικὰ 120 ἡμέρες, τέσσερις (4) μῆνες· ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ χειμώνα μέχρι καὶ τὴν ἄνοιξι. Προηγεῖται τὸ Τριῴδιο (ποὺ διαρκεῖ 10 ἑβδομάδες ἢ 70 ἡμέρες). Στὴ μέση τοῦ χρονικοῦ αὐτοῦ διαστήματος βρίσκεται τὸ Πάσχα.
Καὶ ὁ κύκλος κλείνει μὲ τὸ Πεντηκοστάριο (ποὺ διαρκεῖ 7 ἑβδομάδες ἢ 50 ἡμέρες).
Ὅλες οἱ κινητὲς ἑορτὲς διακρίνονται σὲ 4 ἑνότητες. α΄) Ἀρχίζουν μὲ 3 ἑβδομάδες εἰσαγωγικὲς στὸ Τριῴδιο – μὲ 4 Κυριακὲς (22 ἡμέρες). β΄) Ἀκολουθοῦν οἱ 5 ἑβδομάδες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς – μὲ 6 Κυριακές (41 ἡμέρες). γ΄) Ἔρχεται ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα – μὲ 1 Κυριακή (7 ἡμέρες), ἡ ὁποία μᾶς ὁδηγεῖ στὸ Πάσχα. Καὶ δ΄) ἔρχονται οἱ 7 ἑβδομάδες τοῦ Πεντηκοσταρίου – μὲ 8 Κυριακές (50 ἡμέρες).
Οἱ πρῶτες – εἰσαγωγικὲς Κυριακὲς τοῦ Τριῳδίου καὶ ἐν συνεχείᾳ ὅλες οἱ Κυριακὲς τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς μᾶς προετοιμάζουν νὰ ζήσουμε τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου μὲ τὴ νέκρωσι τῶν παθῶν μας, δηλαδὴ νὰ συσταυρωθοῦμε μαζί του. Καὶ οἱ Κυριακὲς τοῦ Πεντηκοσταρίου μᾶς ἀποκαλύπτουν τὴ δύναμι τῆς Ἀναστάσεώς του καὶ μᾶς καλοῦν νὰ συναναστηθοῦμε μαζί του στὴν καινὴ ζωή.
* * *
Ὡς πρὸς τὴν τροφὴ ποὺ καταλύεται κατὰ τὸ Τριῴδιο, παρατηροῦμε ὅτι ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία μᾶς ἀσκεῖ προοδευτικὰ στὴν καταπολέμησι τῆς λαιμαργίας καὶ τῆς κοιλιοδουλίας. Στὴν ἀρχὴ μᾶς ἐπιτρέπει κατάλυσι φαγητῶν. Ἡ ἑπομένη δευτέρα περίοδος, τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, εἶνε ἡ περίοδος αὐστηρῆς νηστείας. Καὶ τέλος ἀκόμη πιὸ αὐστηρὴ εἶνε ἡ τρίτη περίοδος, ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα. Ἂς δοῦμε τώρα καὶ τὸ πνευματικὸ περιεχόμενο τῶν ἑβδομάδων τοῦ Τριῳδίου.
⃝ Ἡ πρώτη περίοδος χαρακτηρίζεται ὡς προκάθαρσις καὶ ἔχει ὅπως εἴπαμε τέσσερις Κυριακές. Ἡ πρώτη Κυριακή, μὲ τὴ γνωστὴ παραβολὴ τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου, μᾶς διδάσκει ν᾽ ἀγαπήσουμε τὴν ταπείνωσι καὶ νὰ μισήσουμε τὴν ὑπερηφάνεια. Ἡ δεύτερη, μὲ τὴν ὑπέροχη παραβολὴ τοῦ Ἀσώτου υἱοῦ, μᾶς καλεῖ στὴ μετάνοια καὶ μᾶς ἐνθαρρύνει νὰ πλησιάσουμε στὸ ἔλεος καὶ στὴν εὐσπλαχνία τοῦ οὐρανίου Πατέρα μας. Ἡ τρίτη, τῆς Ἀπόκρεω, μὲ τὴν περιγραφὴ τῆς παγκοσμίου κρίσεως μᾶς ἐμπνέει τὸν φόβο τῆς κολάσεως καὶ ἀφυπνίζει τὴν κοιμισμένη ἀπὸ ἀμέλεια συνείδησί μας. Καὶ ἡ τετάρτη, τῆς Τυρινῆς, καλλιεργεῖ τὴ συγχωρητικότητα, διδάσκει τὸν θεάρεστο τρόπο νηστείας, καὶ τέλος μᾶς προτρέπει σὲ εὐσπλαχνία μὲ τὴν ἐλεημοσύνη.
⃝ Ἀκολουθεῖ ἡ δευτέρα περίοδος, τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ποὺ διαρκεῖ ὅπως εἴπαμε 5 ἑβδομάδες. Ὅλο τὸ χρόνο, ἰδιαιτέρως ὅμως τὴν περίοδο αὐτὴ ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστὸς σαλπίζει τὸ «Μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. 4,17). Μᾶς καλεῖ σὲ μετάνοια μὲ διάφορα παραδείγματα ποὺ προβάλλει. Καθεμιὰ ἀπὸ τὶς πέντε Κυριακὲς τῶν Νηστειῶν ἔχει τὸ δίδαγμά της.
Ἡ πρώτη (Α΄), ἢ Κυριακὴ τῆς Ὀρθοδοξίας, μὲ τὴ λιτανεία τῶν ἱερῶν εἰκόνων σαλπίζει· Ὑπεράνω ὅλων ἡ ὀρθόδοξος πίστις!
Ἡ δευτέρα (Β΄) μὲ τὴ μνήμη τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ μᾶς λέει· Ἀγωνιστῆτε κ᾽ ἐσεῖς γιὰ τὴν πίστι μας ὅπως ὁ ἱεράρχης τοῦ ὁποίου τὸ ἱερὸ σκήνωμα φυλάσσει ἡ Θεσσαλονίκη, ἡ νύμφη τοῦ Θερμαϊκοῦ.
Ἡ τρίτη (Γ΄) Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν ὑψώνει τὴν ἔνδοξη σημαία, τὸν σταυρό, καὶ ψάλλει· «Τὸν σταυρόν σου προσκυνοῦμεν, Δέσποτα, καὶ τὴν ἁγίαν σου ἀνάστασιν δοξάζομεν».
Ἡ τέταρτη (Δ΄) Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν μᾶς λέει· Ὁπλισθῆτε κατὰ τοῦ διαβόλου καὶ τῶν δαιμόνων μὲ τὰ δύο δοκιμασμένα ὅπλα· «Τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ» (Μᾶρκ. 9,29). Καὶἡ πέμπτη (Ε΄) Κυριακὴ τέλος βάζει μπροστά μας ἕνα καθρέπτη, τὴ μορφὴ τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. Μικροὶ καὶ μεγάλοι, ἐλᾶτε νὰ καθρεπτισθοῦμε, νὰ θαυμάσουμε τὴ δύναμι τῆς μετανοίας της καὶ νὰ τὴν μιμηθοῦμε.
⃝ Τὸ τελευταῖο μέρος τοῦ Τριῳδίου εἶνε ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα. Ἀρχίζει μὲ τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων, ἡμέρα πανηγύρεως καὶ θριαμβευτικῆς εἰσόδου τοῦ βασιλέως Χριστοῦ στὰ Ἰεροσόλυμα, ὅταν παρὰ τὸν φθόνο τῶν φαρισαίων τὸν ὑποδέχθηκε ὅλος ὁ λαὸς καὶ τὰ ἀθῷα παιδιὰ τὸν ὕμνησαν φωνάζοντας «Ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» (Μᾶρκ. 11,9). Τὶς ἑπόμενες ἡμέρες ἐκτυλίσσεται τὸ δρᾶμα τῶν ἀχράντων παθῶν καὶ τῆς σταυρικῆς θυσίας τοῦ Κυρίου, χάρις στὴν ὁποία τὸ γένος μας λυτρώθηκε καὶ ἐλπίζει νὰ σωθῇ. Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα καταλήγει μὲ τὴν θεόσωμον ταφὴ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. «Σιγησάτω πᾶσα σὰρξ βροτεία…».
⃝ Τὸ Πεντηκοστάριο ἀνοίγει μὲ τὴ λαμπροφόρο Ἀνάστασι τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα, συνεχίζει μὲ μία σειρὰ ἐμφανίσεων τοῦ ἀναστάντος Χριστοῦ μέχρι τῆς Ἀναλήψεώς του στοὺς οὐρανούς, οἱ ὁποῖες βεβαιώνουν τοὺς πιστοὺς γιὰ τὴ νίκη καὶ τὴν ἐξουσία του ἐπὶ τοῦ θανάτου, τοῦ διαβόλου καὶ τοῦ ᾅδου· καὶ τέλος ἐπισφραγίζει τὶς κινητὲς ἑορτὲς μὲ τὴν κάθοδο τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὴν Κυριακὴ τῆς Πεντηκοστῆς, τὴν ἐγκαθίδρυσι τῆς βασιλείας τοῦ Κυρίου καὶ τὴν ἵδρυσι τῆς Ἐκκλησίας του.
* * *
Μὴ λείπετε, ἀδελφοί μου, ἀπὸ τὴν ἐκκλησία. Τὶς ἑπόμενες Κυριακὲς κάθε πρωὶ θ᾽ ἀκοῦμε στὸν ὄρθρο· «Τῆς μετανοίας ἄνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα…», «Τῆς σωτηρίας εὔθυνόν μοι τρίβους, Θεοτόκε…» καὶ «Τὰ πλήθη τῶν πεπραγμένων μοι δεινῶν ἐννοῶν ὁ τάλας…».
Βλέπετε, τί μεγαλεῖα ἔχει ἡ Ὀρθοδοξία μας; Ἀπολαῦστε καὶ χαρῆτε τὴ λατρεία της.
(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος
Συμπληρωμένα ἀποσπάσματα δύο ἀπομαγνητοφωνημένων ὁμιλιῶν, ποὺ ἔγιναν στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Παντελεήμονος Φλωρίνης τὴν 4-3-1984 καὶ στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Τριάδος Πτολεμαΐδος τὴν 30-3-1969. Καταγραφὴ καὶ σύνθεσις 10-1-2020.
Περίοδος Δ΄ – Ἔτος ΛΖ΄
Φλώρινα – ἀριθμ. φύλλου 2258
πηγή: augoustinos-kantiotis
https://simeiakairwn.wordpress.com