Αρμένιοι, Πόντιοι, Ασσύριοι, Σεπτεμβριανά... Ο 20ος αιώνας είναι γεμάτος διωγμούς και μαζικές δολοφονίες για το νέο τουρκικό κράτος. Το WE συνομίλησε με δύο διεθνούς φήμης ιστορικούς για να καταλάβουμε αν οι σημερινοί Τούρκοι έχουν επίγνωση των εγκλημάτων τους.
105 χρόνια συμπληρώθηκαν από εκείνο το Σαββατοκύριακο στις 24 και 25 Απριλίου του 1915, όπου ξεκίνησε η εκκαθάριση των Αρμενίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τότε ήταν που γεννήθηκε η λέξη "γενοκτονία" για να περιγράψει τα φαινόμενα μαζικών εκκαθαρίσεων των μειονοτήτων στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Η λέξη γενοκτονία εμφανίζεται αρχικά στις σκανδιναβικές γλώσσες, στην Νορβηγία το 1917 και στην Δανία το 1925, ως "folkemord", ακριβώς για να περιγράψει τη γενοκτονία των Αρμενίων. Αυτό υποστηρίζει μιλώντας στο news247.gr ο Δανός ιστορικός Matthias Bjornlund, ο οποίος έχει ασχοληθεί με τη γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά ήταν και ο διοργανωτής της διεθνούς ημέρας μνήμης για τα θύματα του Άουσβιτς που διοργώνωσε το 2003-2005 το τμήμα για τα Ολοκαυτώματα και τις Γενοκτονίες του πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης.
Όπως μας εξηγεί, η λέξη γενοκτονία εμφανίζεται επίσης στα σουηδικά το 1906 πάλι σε σχέση με τη σφαγή των Αρμενίων το 1896, η οποία υπολογίζεται σε 200.000 - 300.000 νεκρούς και 50.000 ορφανά. Οι σφαγές αυτές που ξεκίνησε ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίντ ο δεύτερος, σύντομα πήραν τη μορφή διώξεων κατά των μη μουσουλμάνων, με θύματα κάπου 25.000 Ασσύριους στο Ντιγιάρμπακιρ.
Το πρόβλημα είναι ότι οι Ασσύριοι δεν είχαν κάποια "μπουρζουαζία" που να κινήσει θέμα σε παγκόσμιο επίπεδο. Πολλοί Ασσύριοι σφαγιάστηκαν αλλά η γενοκτονία τους δεν έχει επικοινωνηθεί παγκόσμια. Ωστόσο τόσο οι Αρμένιοι όσο και οι Πόντιοι είχαν τέτοιες "ελίτ" που μερίμνησαν ώστε να μαθευτεί η γενοκτονία σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμά ο ιστορικός Hervé Georgelin διδάκτωρ Ιστορίας και πολιτισμών του Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, πρώην ερευνητής στην έδρα Ζαν Μονέ του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας και μέλος του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Φως στις πτυχές της ιστορίας των γενοκτονιών, με τον Hervé Georgelin
“Το κριτήριο της διαφοροποίησης στην Οθωμανική αυτοκρατορία είναι η θρησκεία. Αν είσαι Τούρκος είσαι μέλος της ομάδας. Αν δεν είσαι πρέπει να εξαφανιστείς. Ο τουρκικός εθνικισμός ανεβαίνει στην εξουσία το 1908 με το οθωμανικό σύνταγμα που είχε καταργηθεί το 1878. Το πρόγραμμά τους όμως έιναι καθαρά εθνικιστικό. Σκοπός τους είναι να σωθεί η αυτοκρατορία και επίσης να γίνει και εθνικό κράτος τουρκικό”.
Ο Χίτλερ λέγεται ότι είχε ως πρότυπο τον Κεμάλ, αληθεύει;
Ήξερε για τις ριζικές αλλαγές στην Τουρκία, ήξερε για την εξόντωση των Αρμενίων. Δεν νομίζω ότι είχε εμμονή με τον Κεμάλ, αλλά ήξερε ότι με αυτό τον τρόπο μπορούσε να λύσει οποιοδήποτε δημογραφικό ζήτημα φανταζόταν ότι υπήρχε.
Η Τουρκία δεν την έχει ακόμα αναγνωρίσει την εκκαθάριση 1.500.000 Αρμενίων ως γενοκτονία. Γιατί; Τα ιστορικά στοιχεία δεν είναι επαρκή; Κι αν είναι επαρκή δεν υπάρχουν ικανοί μελετητές της ιστορίας στην Τουρκία; Πώς εξηγείται η σύγχρονη τουρκική στάση;
Τα ιστορικά δεδομένα και το κατάλληλο ακαδημαϊκό προσωπικό δεν λείπουν στην Τουρκία. Το πρόβλημα είναι σαφώς πολιτικής φύσης. Στο επίπεδο του πληθυσμού υπάρχει αποκλεισμός πραγματικότητα μέσω του κρατικού εκπαιδευτικού συστήματος ακραίας εθνικιστικής έμπνευσης, και μέσω των περισσότερων ΜΜΕ στην Τουρκία που δεν διαφωτίζουν, αλλά καλλιέργουν το συναίσθημα ότι η Τουρκία τριγυρίζεται από εχθρούς. Λόγω της φτώχειας στην οποία ζουν οι περισσότεροι Τούρκοι πολίτες, οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα να μάθουν μια ξένη γλώσσα ή να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, ο αποκλεισμός αυτός διαιωνίζεται. Από την άλλη, υπάρχει η άρχουσα τάξη την οποία δεν συμφέρει η αναγνώριση των κακουργημάτων. Ο πλούτος του κράτους και των “μεγάλων τζακιών” της Τουρκίας, βασίζεται στην κατάχρηση των περιουσιών των -σήμερα απόντων- μη μουσουλμάνων. Εάν αναγνωριστούν οι γενοκτονίες, εγείρονται και θέματα αποζημιώσεων, οι οποίες φυσικά δεν συμφέρουν το κράτος.
Ωστόσο υπάρχει και μια σχετικά περιορισμένη αλλά ενεργητική πολιτικοποιημένη αστική κοινωνία και ζωντανή ακαδημαϊκή ζωή σε λίγα αλλά σημαντικά πανεπιστήμια στην Πόλη. Δεν πρόκειται να ακούσετε στο Bilgi Üniversitesi ή στο Boğaziçi Üniversitesi ότι δεν έγινε γενοκτονία των Αρμενίων. Είναι ηθικά αναγκαίο να μην γυρίσουμε την πλάτη μας στο ζωντανό πνεύμα εκεί. Η φύση του εθνικιστικού και εγκληματικού κράτους εξηγεί την άρνηση της πραγματικότητας όχι η κακία ούτε η βλακεία των περισσότερων ανθρώπων στη διπλανή χώρα.
Θυμάμαι ότι διαβάζοντας το βιβλίο του Ζυλφύ Λιβανελί "Ευτυχία", υπήρχε μια αλληγορική, σχεδόν ποιητική περιγραφή της γενοκτονίας των Αρμενίων. Σε αυτό το βιβλίο η οικογένεια της Μεριέμ μένει σε ένα παλιό σπίτι Αρμενίων. Δίνεται έτσι η αφορμή να γίνει αναφορά στην εκδίωξη των Αρμενιών και την αρπαγή των περιουσιών τους από όσους απέμειναν πίσω. Έχουν άραγε συνειδητοποιήσει κάποιοι Τούρκοι τι έχει συμβεί ή συντάσσονται με την επίσημη θέση της χώρας που αρνείται κατηγορηματικά τη γενοκτονία;
Η αρπαγή των περιουσιών ήταν σημαντικό κίνητρο της καταστροφής των μη μουσουλμάνων στη σημερινή Τουρκία. Δεν είναι δυνατόν να αρνηθούν σε πολλούς οικισμούς ως σήμερα ότι τα σπίτια, τα κτίρια, μερικές φορές ολόκληρα χωριά είχαν άλλους ιδιοκτήτες κάποτε. Είδα πρόσφατα το ντοκιμαντέρ “ Ήπιαμε το ίδιο νερό” του Σερζ Αβεντικιάν. Γυρίστηκε στο Σιολιόζ στην περιοχή της Προύσας. Δεν μπορούν να πουν οι σημερινοί κάτοικοι της κωμόπολης, οι ίδιοι απόγονοι μουχατζίρηδων και ανταλλάξιμων πληθυσμών από τα Βαλκάνια, πιο συγκεκριμένα από τη βόρεια Ελλάδα, ότι το παρελθόν του τόπου ήταν αρμενικό. Τα μοτίβα στις πόρτες των σπιτιών, οι ταφοπέτρες, ερείπια τους θυμίζουν κάθε μέρα, αν θέλουν να δουν αυτά τα πράγματα, ότι ο πληθυσμός άλλαξε ριζικά, βίαια και οριστικά στον τόπο τους. Αυτό το παράδειγμα δείχνει ότι το κίνητρο της καταστροφής των Οθωμάνων Αρμενίων δεν ήταν μόνο η φιλαργυρία ή τα εθνικιστικά προγράμματα εδαφικής επέκτασης. Σκεφτείτε πόσο μεγάλο πολιτικό όφελος ήταν η εξαφάνιση ενός αρμενικού οικισμού στη Βιθυνία. Τι μεγάλη πηγή πλούτου ήταν για ντόπιους άρχοντες.
PHOTOGRAPH: MARK KERRISON/DEMOTI
Δεν είναι όμως μόνο η γενοκτονία των Αρμενίων. Ήδη από το 1913 είχε ξεκινήσει η γενοκτονία των Ποντίων, ενώ την περίοδο 1922-1925 σφαγιάστηκαν και οι Ασσύριοι. Χρονικά όλες οι γενοκτονίες συμπίπτουν με την άνοδο της ισχύος του Κεμάλ Ατατούρκ στα στρατιωτικά αξιώματα. Είναι τυχαίο;
Νομίζω ότι η περίπτωση της γενοκτονίας των Αρμενίων είναι η πιο απόλυτη. Η βούληση της εκμηδένισης του αρμενικού πληθυσμού δεν είχε όρια. Όμως όπως το λέτε, οι άλλοι μη μουσουλμάνοι, που μάλλον δεν είχαν δαιμονοποιηθεί στο ίδιο βαθμό από την κοινωνικο-δαρβινιστική ιδεολογία του Κομιτάτου δεν πέρασαν άθικτοι τα χρόνια του πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου και της Ίδρυσης του τουρκικού εθνικού κράτους.
Ρωμιοί κι Ασσύριοι (Syriaques και Nestoriens) ήταν “ανθρωπολογικές ανωμαλίες” από τη σκοπιά των Τούρκων εθνικιστών. Μπορούμε να μιλήσουμε για συστηματική καταστροφή του ποντιακού πληθυσμού. Υπάρχουν πηγές, κρατικής και ατομικής προέλευσης, για το φαινόμενο. Αναφέρω εδώ μόνο το βιβλίο της Thea Halo Not Even my Name. Οι τεχνικές του δημογραφικού μηχανικού (demographical engineering) είναι παρόμοιες: απομάκρυνση ή γρήγορη σφαγή των ανδρών και εκτοπισμός γυναικόπαιδων. Η πορεία από τον Πόντο ως το Ντιαρμπακίρ στην περίπτωση της μητέρας της Thea Halo δεν μπορεί να θεωρείται ως ομαλή λεπτομέρεια μιας κανονικής ζωής... Όσο αφορά το μαρτύριο των Ασσυρίων, η παραγωγή τεκμηρίων δεν είναι πολύ γνωστή ούτε εφικτή εκτός από το στενό κύκλο των ειδικών. Όμως η θέληση της απομάκρυνσης και αυτών των Χριστιανών δεν μπορεί να αμφισβητείται. Η κατάσταση στο σημερινό Tur Abdin όπου Χριστιανοί χωριάτες ζουν ως σήμερα, είναι πολύ δύσκολη εξ αιτίας των διοικητικών πιέσεων και της πεποίθησης των μουσουλμάνων γειτόνων ότι κάποια στιγμή πρέπει να φύγουν οι “γκιαούρηδες”.
Οι σφαγές αυτές δεν φαίνεται να σταμάτησαν στο διάστημα του Μεσοπολέμου. Σύμφωνα με υπολογισμούς όλοι οι μη μουσουλμανικοί πληθυσμοί μειώνονται διαρκώς από το 1914 μέχρι σήμερα. Πώς το εξηγείτε;
Η ένταση ή μάλλον οι μορφές των διωγμών έχουν αλλάξει στην περίοδο του τουρκικού εθνικού κράτους. Δεν είναι εξαίρεση ούτε οι Εβραίοι της Τουρκίας. Μιλάμε μόνο για εκκένωση συνοριακών περιοχών στα 1930 όταν αποφασίστηκε ότι οι Εβραίοι έπρεπε να αφήσουν την Ανατολική Θράκη. Πρόκειται για γλωσσική ομαλοποίηση με το σύνθημα Türkçe konuş! (σ.σ. Μιλήστε Τουρκικά, από ποίημα του Κεμάλ Ατατούρκ) που έκανε τη γαλλόφωνη παιδεία πολλών Εβραίων, που αποφοιτούσαν τα σχολεία της Alliance Israélite Universelle άχρηστη, ή τη ειδική τους ισπανική καθημερινή γλώσσα ανεπιθύμητη στο καινούργιο πλαίσιο.
Αλλά ο σκοπός παραμένει ο ίδιος: μια Τουρκία για Τούρκους μόνο. Μάλιστα έχει κρατήσει χαμηλούς τόνους και η ντόπια εβραϊκή κοινότητα και το Ισραήλ μετά από την ίδρυση του. Αλλά η πτώση του αριθμού αυτού του πληθυσμού δεν υφιστάται αμφιβολία. Τακτικές δυσκολίες δηλαδή δήθεν ασυγκράτητες βιαιοπραγίες εκ μέρους του όχλου εις βάρος των Ρωμιών και άλλων έκαναν την ατμόσφαιρα της ζωής στην Πόλη πολύ βαριά και απειλητική με αποτέλεσμα να φύγουν οι περισσότεροι άνθρωποι.
Θυμάμαι και μια άλλη στιγμή, το 2009, βγαίνοντας από τον κινηματογράφο που είχα δει την ταινία "Πληγές του φθινοπώρου" ("Güz Sancisi") σκέφθηκα το σοκ που θα ένιωθαν οι Τούρκοι θεατές βλέποντας την ιστορία των Σεπτεμβριανών, τα οποία είναι μέρος του μακρύ καταλόγου των διώξεων που έχουν υποστεί διάφορες μειονότητες. Πόσο μακρύς είναι αυτός ο κατάλογος των μειονοτήτων;
Αφού η σημερινή Τουρκία θεμελιώθηκε στους διωγμούς ο κατάλογος μου φαίνεται ατέλειωτος. Θα μιλήσουμε για τέλος των διωγμών όταν η Τουρκία εκδημοκρατιστεί, γεγονός που δεν αποκλείω αν λάβουμε υπόψη μας τις προόδους που έγιναν τα τελευταία χρόνια, έστω και με δυσκολίες. Το θέμα των Σεπτεμβριανών έχει πλέον γίνει θέμα πολλών άρθρων και βιβλίων στο εξωτερικό και στην Τουρκία την ίδια. Μπορεί να είναι και τακτική κίνηση εκ μέρους του τουρκικού κράτους για να μην αναγνωριστεί η γενοκτονία των Αρμενίων. Επί τέλους είναι εντυπωσιακή βιαιοπραγία, αλλά δεν πέθαναν πολλοί και εν τέλει φύγανε είτε για την Ελλἀδα είτε για την Αμερική, Τι να τους λυπούνται οι περισσότεροι;
Το πρόβλημα της βίας όμως είναι ότι ο καθένας κινδυνεύει κάποια στιγμή. Και ο μουσουλμανικός πληθυσμός δεν ζει στην ασφάλεια.
Κούρδοι, Αλεβίτες, μη Τούρκοι πολίτες με καταγωγή από τα Βαλκάνια, τον Καύκασο ή μόνο πολίτες με διάφορη γνώμη μπορούν να γίνουν στόχος καταπίεσης. Σ΄ αυτή την γενικευμένη απειλή βλέπω τη δυνατότητα ευρύτερης συνειδητοποίησης των Τούρκων πολιτών και του τερματισμού του αιματηρού καταλόγου. Η εξέλιξη μπορεί να είναι γρήγορη, γίνεται και με την βοήθεια ευαίσθητων αλλά αποφασισμένων πιέσεων από το εξωτερικό αλλά η κύρια δυναμική πρέπει να είναι η εσωτερική της τουρκικής κοινωνίας της ίδιας. Χρειάζονται ταυτόχρονα και οι δυο παράγοντες.
Ιωάννα Ηλιάδη
https://www.news247.gr/weekend-edition/giati-oi-toyrkoi-den-anagnorizoyn-tis-genoktonies-toys.6340908.html