Σχόλιο: Καταπληκτική έρευνα από τον φίλο μας Χρήστο Μαλτέζο Δρ.Χημικό, ερευνητή.
Η πόλις, που αρχικά ονομάζετο Κοκκινιά, δημιουργήθηκε μετά την καταστροφή του 1922 από τους Έλληνες της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Κατοικήθηκε από ανθρώπους που προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές της Ανατολής, με διαφορετικές ασχολίες, με άλλη νοοτροπία, όμως είχαν ως συνδετικό κρίκο την κοινή ελληνική καταγωγή, την ελληνική γλώσσα, την Ορθόδοξη Πίστη, κοινά ήθη και έθιμα και τους ένωνε η κοινή μοίρα του ακούσιου ξεριζωμού.
Το 1939 προκηρύχθηκε διαγωνισμός για την μετονομασία της Κοκκινιάς. Στον διαγωνισμό αυτόν πήραν μέρος πολίτες από όλη την Ελλάδα, αλλά και ομογενείς. Μερικά από τα άλλα υποψήφια ονόματα ήταν: Τροία, Φρυγιά, Ανατολή, Τραπεζούντα. Τελικά, με τις ψήφους 56 ατόμων, επικράτησε η σχετική πρόταση για ονομασία ΝΙΚΑΙΑ, του Βιθυνού Ιωάννου Μελά, δικηγόρου, βουλευτού και αργότερα υπουργού.
Η Νίκαια της Βιθυνίας
Η Νίκαια της Βιθυνίας στην Μικρά Ασία είναι γνωστή από το Βυζάντιο, διότι εκεί συνήλθε η Πρώτη και η Έβδομη Οικουμενική Σύνοδος και αργότερα κατέστη πρωτεύουσα της Ελληνικής Αυτοκρατορίας της Νίκαιας (1204 – 1259), μετά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης . Την περίοδο εκείνη είχε μεταφερθεί στην Νίκαια και η έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχίου.
Ο ναός της Αγίας Σοφίας στη Νίκαια, Βιθυνίας όπου συνεκλήθει η πρώτη Οικουμενική Σύνοδος.
Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας, που ιδρύθηκε από τον Θεόδωρο Λάσκαρη, ήταν ένα από τα διάδοχα κράτη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που ιδρύθηκαν από πρώην Βυζαντινούς αξιοματούχους και αριστοκράτες μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της Τετάρτης Σταυροφορίας, στις 13 Απριλίου του 1204. Το 1261, οι αυτοκράτορες της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, πήραν στην εξουσία τους την Κωνσταντινούπολη, κατέλυσαν την Λατινική αυτοκρατορία και επανασύστησαν την Βυζαντινή αυτοκρατορία.
Η αυτοκρατορία της Νίκαιας αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους σταυροφόρους (1204)
Η αυτοκρατορία της Νίκαιας με τις κατακτήσεις του Ιωάννη Βατάτζη (1222 -1250)
Οι αυτοκράτορες της Νίκαιας ήσαν ο Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης (1204-1222), Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης (1222-1254), ο Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης (1254-1258), ο Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης (1258-1261) και ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος ο οποίος υπήρξε συναυτοκράτορας 1259-1261 και ανασύστασε την Βυζαντινή αυτοκρατορία.
Η Νίκαια της Αττικής
Ένα μέρος από το ενάμιση εκατομμύριο ξεριζωμένων που εκπατρίστρηκαν από τις προαιώνιες κοιτίδες τους και αναζήτησαν να βρουν καταφύγιο στην μητέρα-πατρίδα, την Ελλάδα, κατέληξε στα περίχωρα του Πειραιά όπως η Νίκαια. Οι συνοικισμοί της Νίκαιας χτίστηκαν σε εκτάσεις ακαλλιέργητες, άγονες και έρημες.
Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες δεν παρέλειψαν να φροντίσουν και τους Αγίους που κουβαλούσαν στη ψυχή τους. Αρχικά έστησαν αντίσκηνα και αργότερα ξύλινα παραπήγματα για να εναποθέσουν τα εικονίσματα και τα ιερά σκεύη, τα Δεσποτικά, τα τέμπλα και τους Άμβωνες που μετέφεραν από τις Αλησμόνητες Πατρίδες της Ελληνικής Γής, της Ρωμηοσύνης. Αν και οι ίδιοι έφτασαν ξυπόλητοι και γυμνοί στον τόπο της προσφυγιάς, τα εικονίσματα ήταν τα μόνα αγαθά που κουβάλησαν μαζί τους ως αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξης τους. Η Εκκλησία ενσωμάτωνε τόσο την δημόσια όσο και την πνευματική ζωή της κοινότητας. Ψυχή των θρησκευτικών συναισθημάτων του συνοικισμού ήταν ο Αρχιερατικός Επίτροπος ο από Σεβαστείας Γερβάσιος ( κατά κόσμον Ευριπίδης Σουμελίδης) που γεννήθηκε στον Πόντο. Ο πρώτος ναός που ιδρύθηκε στον προσφυγικό συνοικισμό της Νίκαιας είναι ο Άγιος Νικόλαος πριν ακόμη από την επίσημη ίδρυση του συνοικισμού μέχρι τα τέλη του 1922 σε ένα αντίσκηνο και σε ξύλινο παράπηγμα. Στην βορειοδυτική πλευρά του Αγίου Νικολάου ιδρύθηκε ο ιερός Ναός της Οσίας Ξένης ο οποίος λειτούργησε σε ένα κοινό πλυσταριό από το 1922.
Εγκατάσταση του Ναού του Αγίου Νικολάου σε αντίσκηνο, δωρεά του Νικ. Πλαστήρα το 1922
Η ανέγερση του Αγίου Νικολάου 1926 - 1927
Ο πρώτος λίθοςτου συνοικισμού τέθηκε την 18η Ιουνίου 1923 και πάνω από 6.000 οικογένειες στεγάστηκαν και σχεδιάστηκαν δρόμοι με ονομασίες από πόλεις της Μικράς Ασίας. Την ίδια χρονιά Αρμένιοι πρόσφυγες κατοίκισαν τις νότιες κυρίως παρυφές του προσφυγικού συνοικισμού και τότε ήταν που οικοδομήθηκε από τον Αρμένιο αρχιτέκτονα Αρτίν Παλατζιάν, το λουτρό για την ατομική καθαριότητα των προσφύγων.
Το 1923, ιδρύθηκε στη Νίκαια και νοσοκομείο από την φιλανθρωπική οργάνωση «Νοσοκομεία Αμερικανίδων Κυριών». Οι πρόσφυγες κάτοικοι της Νίκαιας, προχώρησαν την ίδια χρονιά και στη δημιουργία θεάτρου, που αρχικά λειτουργούσε μέσα σε αντίσκηνο. Σε παρόμοιους χώρους λειτουργούσαν μέχρι και το 1925 τα σχολεία της περιοχής. Τότε ήταν που ιδρύθηκε το Γυμνάσιο Αρρένων ως παράρτημα του Δ’ Γυμνασίου Πειραιώς. Το γνωστό νοσοκομείο Γενικό Κρατικό Νικαίας ξεκίνησε να ανεγείρεται το 1938.
Κάθε οικογένεια έμενε σε μικρές ισόγειες οικίες των 36 τ.μ. που αποτελούνταν από ένα δωμάτιο, μια μικρή κουζίνα και ένα κοινό χώρο υγιεινής. Επίσης υπήρχαν και διώροφα συγκροτήματα που δημιουργούσαν τετράγωνα εντός των οποίων υπήρχε ένα ανοικτό αίθριο για κοινόχρηστους χώρους όπως πλυντήρια, κ.α. Το εσωτερικό των σπιτιών εντυπωσίαζε με την καθαριότητα και την τάξη που επικρατούσε σ’αυτό, παρόλο που ο περιορισμένος χώρος ήταν γεμάτος από τα χρηστικά αντικείμενα, τα απαραίτητα για την καθημερινή διαβίωση των κατοίκων.
Προσφυγικά σπίτια στη Νίκαια Αττικής
Οι ασβεστωμένοι τοίχοι και τα κατάλευκα ρείθρα των πεζοδρομίων, οι περιποιημένοι φανοστάτες, οι χειροποίητες κουρτίνες στα παράθυρα, οι κουρελούδες και τα χράμια στο πάτωμα, οι βασιλικοί και τα γεράνια, αρμπαρόριζα που βάζανε και στο γλυκό του κουταλιού το νερατζάκι, όλα τούτα στα σκαλοπάτια, τις ταράτσες, τις αυλές ομόρφαιναν την προσφυγική συνοικία και έδιναν μια χαρμόσυνη νότα ζωής στη φτωχική γειτονιά που μοσχοβολούσε νοικοκυρωσύνη και πάστρα (καθαριότητα).
Τα κεντήματα με τα ζωηρά χρώματα στόλιζαν το εσωτερικό των σπιτιών, ενώ σε μια εταζέρα βρίσκονταν τα εικονίσματα , τα ιερά κειμήλια των προσφύγων κι άλλα αγαπημένα αντικείμενα τα οποία εξέθεταν σε καθημερινή θέα, όπως φωτογραφίες της οικογένειας, στεφανοθήκες, μπακίρια, μεταξωτά χαλιά τοίχου (μπάντες), το παραδοσιακό χαλάκι υποδοχής της εισόδου, διάφορα πολύτιμα μικροπράγματα που έδιναν μια αίσθηση ζεστασιάς και οικειότητας στο προσφυγικό καταφύγιο μετά τον κατακλυσμό που τους βρήκε.
Ο γράφων είχε την ευλογία να περάσει τα παιδικά του χρόνια στην Νίκαια, κοντά στη εκκλησία της Οσίας Ξένης. Οι ευγενικοί, φιλόξενοι, καλόκαρδοι, αλληλέγγυοι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, γέμιζαν με χαρά και ελπίδα τα παιδικά του όνειρα καθώς έπαιζε με τα άλλα παιδιά μέσα στα στενά σοκκάκια και μπαινόβγαινε στα πλύνθινα προσφυγικά σπιτάκια. Αξέχαστες οι χειμωνιάτικες βραδυές γύρω απ’το μαγγάλι που ευωδίαζε τον χώρο από τις καιόμενες φλούδες πορτοκαλιού, στο εκστατικό άκουσμα από τις γερόντισες να διηγούνται τις περιπέτειες τους στην Ανατολή. Το καλοκαίρι στις αυλές να βρίσκεται κοντά σε γέροντες που έπαιζαν άλλοτε το ούτι ή το σαντούρι και άλλοτε την ποντιακή την λύρα.
Το ούτι είναι νυκτό έγχορδο μουσικό όργανο, που κατάγεται από την Περσία και είναι αρκετά διαδεδομένο στις μουσικές της Μέσης Ανατολής
Το σαντούρι είναι έγχορδο κρουστό επίπεδο μουσικό όργανο. Το όνομά του προέρχεται εκ της ελληνικής λέξεως ψαλτήριον μέσω της Περσικής γλώσσας σαντούρ.
Η περιοχή πριν τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο είχε και καλλιεργήσιμα εδάφη. Η αστική ανάπτυξη όμως, αντικατέστησε μέρος των καλλιεργήσιμων εδαφών κατά τις δεκαετίες του '30, του '40 και του '50.
Η πιο άσχημα ημέρα στην ιστορία της Νίκαιας ήταν η 17η Αυγούστου 1944. Τότε, δεκάδες πολίτες εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές στο «Μπλόκο της Κοκκινιάς», στην Μάντρα της Οσίας Ξένης.
Το Ηρώο της Νίκαιας, του γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου, Πλατεία 17ης Αυγούστου 1944, (Πλατεία Οσίας Ξένης)
Στις μέρες μας η Νίκαια Αττικής είναι μια σύγχρονη πόλη με πάνω από εκατό χιλιάδες πληθυσμό.
Χρήστος Μαλτέζος,
Δρ. Χημικός, Ερευνητής
Πηγές.
Βαμβακάς Μ., Ζέρβας Θ., κ.α., Το Μπλόκο της Κοκκινιάς, Δήμος Νίκαιας 2004
Γιαμαλή-Χατζηιωάννου Ε., Μικρασιατικός Ελληνισμός: Οδοιπορικό Θανάτουκαι Ανάστασης, εκδ. Δήμου Νίκαιας 2001
Μιχαηλίδης Σίμος, Η Γέννηση της Κοκκινιάς, Πειραιάς 1993
Μιχελή Λ. προσφύγων Βίος και Πολιτισμός, εκδ. Δρώμενα, Αθήνα 1992
Παπαδοπούλου Α. Η Αττική Νίκαια, Νίκαια 2003 http://ellasnafs.blogspot.gr
